Ένα φιλί στον ουρανό
Μια από τις πιο επιτυχημένες προπονήτριες στο μπάσκετ γυναικών. Μια θρυλική μορφή των ευρωπαϊκών γηπέδων που το 2019 τιμήθηκε με την εισαγωγή της στο FIBA Hall of Fame. Στην αρχή της νέας σεζόν, που μάλλον είναι και η τελευταία της στους πάγκους, η Natália Hejková διηγήθηκε την ιστορία της για λογαριασμό της τσέχικης ιστοσελίδας Bez frází. Η απόδοση του κειμένου έγινε κάπως ελεύθερα μέσω αγγλικής μετάφρασης. Θερμές ευχαριστίες στον Τσέχο φίλο Pavel για τη βοήθεια…
Μέρος δεύτερο
Μπορεί να μην διαθέτω την πιο ταλαντούχα ομάδα, αλλά μπορούμε σίγουρα να… τρέξουμε τους πάντες.
Με αυτή την πεποίθηση, άρχισα να φτιάχνω στη Ružomberok ένα ρόστερ με νεαρά αλλά άπειρα κορίτσια. Διάλεξα το μονοπάτι της υψηλής κι απαιτητικής αθλητικής τους προετοιμασίας που εξισορροπούσε τα όποια μειονεκτήματά τους.
Αν και σήμερα έχω έναν ειδικό στο επιτελείο μου για την εκγύμναση και την ατομική φυσική κατάσταση των παικτριών μου, τότε χειριζόμουν όλα αυτά τα θέματα μόνη μου. Ως παίκτρια, ήμουν από εκείνες που έτρεχαν γύρω γύρω στο γήπεδο δύο φορές και δεν λαχάνιαζαν. Και να φανταστείτε πως ένας από τους παλιούς μου προπονητές, όταν είδε ότι άρχισα να προπονώ, είπε ότι δεν μπορείς να βάζεις τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα ή κάτι τέτοιο – τόσο ακατάλληλη με έβρισκε!
Είναι αλήθεια, ωστόσο. Όλα τα έμαθα στην πορεία.
Αλλά όπως ακριβώς η διαίσθηση με βοήθησε στη διάρκεια των παιχνιδιών, έτσι με βοήθησε και σε αυτή την περίπτωση. Για παράδειγμα, εισήγαγα τις ξακουστές πλέον Δευτέρες, που πηγαίναμε όλοι για τρέξιμο. Χειμώνα-καλοκαίρι, η Δευτέρα ήταν η μέρα που τρέχαμε στο Malinô Brdo. Στο βουνό, η κορυφή του οποίου φτάνει στα 1200 μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας και η πλαγιά του υψώνεται στα 650 μέτρα. Σήμερα είναι περισσότερο γνωστό σαν ένα δημοφιλές χειμερινό θέρετρο [στη Σλοβακία]. Η απόσταση από την κοιλάδα μέχρι τον λόφο ήταν περίπου 20 λεπτά τρέξιμο. Κάποιες κοπέλες την έκαναν σε 15, άλλες σε 30. Μία μάλιστα χάθηκε μια μέρα στο δάσος.
Με μισούσαν, το ξέρω πολύ καλά. Καθόμουν στο αυτοκίνητο και τις περίμενα ψηλά. Δεν υπήρχε τρόπος να κλέψεις, να συντομέψεις τη διαδρομή. Κι έτρεχαν, με αέρα ή με βροχή. Δεν μπορώ καν να φανταστώ να πω στις τωρινές μου παίκτριες στην USK να πάμε να τρέξουμε στη Stromovka [σ.τ.μ.: μεγάλο πάρκο στην Πράγα] με τέτοιο καιρό. Θα με έκλειναν σε ίδρυμα.
Παρ’ όλα αυτά, η παράδοση αυτή είχε τρομερά θετικό αντίκτυπο στην ομάδα της Ružomberok. Τα κορίτσια προσπαθούσαν σκληρά επειδή ήξεραν ότι πρέπει να τα βγάλουν πέρα μαζί. Και τα κατάφερναν πάντα. Όταν κάτι δυσάρεστο συνέβαινε στον αγώνα, δεν είχαν κανένα πρόβλημα να αντεπεξέλθουν στην αντιξοότητα. Εξάλλου, ήξεραν όλες ότι μόνο αν βοηθήσουν η μία την άλλη θα μπορέσουν να ξεπεράσουν τη δυσκολία. Τί είναι να χάνεις με 15 πόντους διαφορά όταν έχεις βρεθεί να κοιτάς την πλαγιά του λόφου στρωμένη με δέκα μέτρα χιόνι; Ναι, έτρεχαν ακόμη και με τέτοιες συνθήκες!
Στις μέρες μας, κι όταν έχει καλό καιρό ακόμη, οι Αμερικανίδες λένε ότι δεν θέλουν να τρέξουν στο πάρκο, ότι θα φθείρουν τα γόνατά τους κι άλλες τέτοιες δικαιολογίες. Δεν τους χαρίζω τίποτα. Γιατί σε σχέση με το Malinô Brdo, αυτό που ζητώ είναι το ελάχιστο.
Πιστεύω, επίσης, ότι ποτέ δεν έχω επηρεάσει αρνητικά μια ομάδα, ακόμη και στη Ružomberok. Δεν φωνάζω από την αρχή. Είναι αρκετό απλώς να υψώσω κάποια στιγμή τον τόνο της φωνής μου. Κι όταν αυτό συμβαίνει, ξέρω ότι όλες προσέχουν, γιατί κάτι σημαίνει.
Δεν έχω πρόβλημα να επιβληθώ στις παίκτριές μου ούτε να διατηρήσω την εξουσία μου. Ακόμη και στο νηπιαγωγείο έδειχνα ότι τα ήξερα όλα καλύτερα από τα άλλα παιδιά και τους έδινα εντολές. Σε όλα τα παιδικά μου χρόνια προσπαθούσα να εξηγήσω στους δασκάλους μου ότι κάποια πράγματα δεν είναι όπως τα νομίζουν!
Είμαι σίγουρη ότι έχω πάρει κάτι από τη μαμά μου. Ήταν δασκάλα, της άρεσε πολύ η δουλειά της και οι μαθητές της την σέβονταν. Αγαπούσε να διδάσκει. Κληρονόμησα πολλά από εκείνη. Θα μπορούσα να ακολουθήσω διαφορετική καριέρα. Πριν η μοίρα με κάνει προπονήτρια, σπούδασα νομική και παράλληλα με το μπάσκετ είχα μια κανονική δουλειά. Ήμουν επικεφαλής ελεγκτών σε μια μεγάλη εταιρεία αυτοκινήτων, μια δουλειά που δεν είχε και πολύ σχέση με τις σπουδές μου, αλλά ήταν μια αρκετά υπεύθυνη θέση. Τα πρώτα χρόνια το έκανα παράλληλα με την προπόνηση. Δεν συνέχισα με διδακτορικό, πήρα μόνο το μεταπτυχιακό μου, κάτι που η μητέρα μού το υπενθύμιζε συνέχεια μέχρι τον θάνατό της. "Δεν πήρες το διδακτορικό σου…". "Να το κάνω τί;", απαντούσα. "Θα ήταν καλύτερα".
Ακολούθησα όμως τον δρόμο του μπάσκετ, και παρόλο που άρχισα την προπονητική από τύχη, όσο η ομάδα κι εγώ βελτιωνόμασταν, ολοένα και περισσότερο εμένα αυτό με γέμιζε.
Στη δουλειά μου πιστεύω πως κατάφερα να διατηρήσω την ίδια οπτική με την οποία ξεκίνησα. Ποτέ δεν πίεσα τα πράγματα και ακολούθησα τη δική μου κρίση. Σήμερα, όταν σε διάφορα σεμινάρια καλούμαι να απαντήσω τί είδους προπονήτρια είμαι και γιατί είμαι επιτυχημένη, ειλικρινά δεν ξέρω τί να πω. Απλώς κάνω αυτό που αισθάνομαι. Καμιά σχολή δεν θα σου το μάθει αυτό. Ναι, χρειάζεται να έχεις θεωρητική υποδομή, χρειάζεται να ξέρεις πώς λειτουργούν οι εβδομαδιαίες κυκλικές προπονήσεις και τί ακριβώς προπονείς κάθε φορά. Αλλά όλοι οι προπονητές τα ξέρουν αυτά. Δεν μπορώ να προσδιορίσω τί κάνει τη διαφορά.
Τα εργαλεία μου είναι μόνο το στόμα και τα μάτια μου. Μιλώ και βλέπω. Βλέπω.
Εξάλλου, σχεδόν ποτέ δεν χρησιμοποιώ το πινακάκι, δεν σχεδιάζω plays στη διάρκεια του ημιχρόνου ή των τάιμ-άουτ. Τα κορίτσια είτε έχουν προπονηθεί είτε όχι. Οι προπονητές που νευρικά και οργισμένα φωνάζουν πάνω από το πινακάκι τους μού δίνουν την εντύπωση ότι απλώς επαναλαμβάνουν στον εαυτό τους κάτι για να σιγουρευτούν ότι τα προετοίμασαν όλα καλά. Γιατί εσύ μπορείς να σκεφτείς ένα εκατομμύριο πράγματα, αλλά οι παίκτριες παίζουν μόνο αυτά που έχουν μάθει.
Δεν θέλω να μειώσω το έργο των συναδέλφων μου· η προσεκτική προετοιμασία είναι απαραίτητη, ειδικά στο σύγχρονο μπάσκετ. Ωστόσο, κάθε φορά που βλέπω μια στοίβα χαρτιά με τα plays τα δικά μας ή των αντιπάλων στα χέρια των κοριτσιών πριν από κάθε ματς της Ευρωλίγκας, σκέφτομαι ότι στην τελική δεν έχει καμία σημασία. Οι καταστάσεις ένας εναντίον ενός έχουν σημασία. Η ικανότητα να αμύνεσαι. Το πικ εντ ρολ, η βασική αυτή κατάσταση κατά την οποία στήνεις το σκριν και μετά κινείσαι για την πάσα. Όσοι αισθάνονται και καταλαβαίνουν το παιχνίδι κι έχουν τις απαραίτητες ατομικές δεξιότητες μπορούν να εφαρμόσουν κάθε στρατηγική. Αυτό είναι! Τέλος! Μπορείς να επινοήσεις ένα εκατομμύριο συστήματα, αλλά η δεξιοσύνη και το ταλέντο έχουν πάντα το πάνω χέρι. Όλα τα άλλα είναι απλώς για να διευκολύνεις αυτούς που ξέρουν το παιχνίδι.
Για μένα ο ρόλος του προπονητή έγκειται στα μάτια, στο να διακρίνεις ποιαν, σε ποια στιγμή και σε ποιαν αντίπαλη να στείλεις. Και να είναι σε θέση οι παίκτριες, μέσα από την προπόνηση, να διαχειρίζονται τους εαυτούς τους μέσα στο γήπεδο.
Την ώρα του αγώνα, ο ρόλος μου ελαχιστοποιείται. Ο στόχος μου είναι απλά να μην αφήσω να διαλυθούν όλα. Αυτό που πρέπει να κάνω είναι να ενθαρρύνω τις παίκτριές μου να είναι ο εαυτός τους, γιατί μόνο έτσι μπορούν να κερδίσουν το παιχνίδι. Γι’ αυτό προσπαθώ πάντα να συμμερίζομαι κάθε παίκτρια για να καταλάβω τί της ταιριάζει και πώς μπορώ να πάρω το καλύτερο από αυτήν.
Με γεμίζει να βλέπω τα κορίτσια να απολαμβάνουν το μπάσκετ. Να παίζουν με τρόπο που και οι ίδιες ακόμη δεν φαντάζονται ότι μπορούν.
Το πιο σημαντικό πράγμα για μένα είναι όταν οι παίκτριες έρχονται και μου λένε ότι δεν θα ξεχάσουν ποτέ τί έζησαν μαζί μου και τί έμαθαν από εμένα. Κι όταν συμβαίνει αυτό, τα λόγια τους με συγκινούν πάντοτε. Για πολλά χρόνια με πλησίαζαν τα κορίτσια της Ružomberok. Μου έλεγαν πως αυτά που ζήσαμε μαζί έβγαζαν τελικά νόημα. Πως εκτός από το μπάσκετ έμαθαν και κάτι για τη ζωή. Γιατί από τη φύση μου είμαι περίεργη και πάντα προσπαθούσα να μάθω όσα περισσότερα μπορούσα για τα μέρη στα οποία ταξιδεύαμε. Η αποστολή μας δεν τελείωνε στη σάλα που παίζαμε, αλλά επισκεπτόμασταν επίσης μουσεία και σημαντικούς χώρους. Η πιο μικρή σε ηλικία αναλάμβανε να προετοιμάσει κάτι, σε μια κόλλα χαρτί, και το παρουσίαζε σε όλη την ομάδα κατά την επίσκεψή μας. Δεν νομίζω ότι κάποια από τις παίκτριές μου θα ξεχάσει πού είναι το Βατερλώ και τί έγινε εκεί. Και όπως τους το έμαθα εγώ αυτό, θα το μάθουν κι εκείνες στα παιδιά τους.
Κατά κάποιο τρόπο οι παίκτριές μου είναι τα παιδιά μου. Εγώ δεν έκανα δική μου οικογένεια.
Ως παίκτρια ζούσα μια κανονική ζωή όπως όλοι. Δεν άλλαζα συντρόφους σαν τα πουκάμισα, αλλά την ίδια στιγμή καμία σχέση μου δεν κρατούσε για πολύ καιρό. Όταν άρχισα να προπονώ, ήμουν μόνη μου.
Σύντομα συνειδητοποίησα ότι αυτό ήταν καλό για τη δουλειά μου. Δεν θα μπορούσα να το κάνω αν είχα οικογένεια. Θα ήταν αδύνατο. Μια παίκτρια προπονείται και μετά πάει στο σπίτι της, ακόμη και οι διπλές προπονήσεις σε μια μέρα μπορούν να συνδυαστούν με την καθημερινή της ρουτίνα. Ένας προπονητής όμως δεν μπορεί έτσι απλά να εξαφανιστεί από το γήπεδο, όχι τουλάχιστον το μυαλό του. Θα πρέπει πάντα να σκέφτεται την επόμενη προπόνηση, τί θα γίνει αύριο, τί θα συμβεί στο επόμενο παιχνίδι. Και μολονότι είμαι κατά μιας τέτοιας διάκρισης, υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε μια γυναίκα και σε έναν άντρα από αυτή την άποψη.
Ο άντρας επιστρέφει αργά στο σπίτι του και βρίσκει μια γυναίκα έτοιμη να τον υπηρετήσει. Εγώ, αν γύριζα το βράδυ και είχα να μαγειρέψω, να φροντίσω τα παιδιά και τον σύζυγό μου, δεν θα μπορούσα να τα βγάλω πέρα. Η μόνη μου επιλογή θα ήταν να έχω ένα μαστίγιο στο σπίτι, κάτι που δεν μ’ ενδιαφέρει καθόλου. Στα μάτια μου ο άντρας πρέπει να φαίνεται πιο σκληρός από ό,τι είμαι εγώ.
Και κανένας άντρας δεν θέλει μια γυναίκα σαν εμένα. Ψάχνει κάποια που να είναι όλη την ώρα στο σπίτι. Κάποια που να του παρέχει σταθερότητα.
Είναι ένας φαύλος κύκλος από τον οποίο δεν μπορώ να ξεφύγω. Δεν υπήρχε κανένας στο Ρουζόμπεροκ που να άξιζε ή να ενδιαφερόταν για μένα, οπότε σκέφτηκα να κάνω απλώς τη δουλειά μου και να περιμένω να δω τί θα μου φέρει η ζωή. Μολονότι το πίστευαν πολλοί, ο Josef κι εγώ δεν είχαμε σχέση. Έλεγα βέβαια στη γυναίκα του, κάπως υπερβολικά, ότι τον ήξερα καλύτερα απ’ ό,τι εκείνη, αλλά δεν υπήρχε κάτι συναισθηματικό ανάμεσά μας. Είχαμε μόνο μια υπέροχη συνεργασία. Και έτυχε στο τέλος να μην χρειάζεται να σκεφτώ αν προτιμώ την προπονητική ή μια σχέση. Αν ποτέ είχα βρεθεί στο δίλημμα, δουλειά ή παιδιά, θα δίσταζα πολύ, αλλά ποτέ δεν συνέβη κάτι τέτοιο.
Ναι, καταλαβαίνω ότι για πολλούς ανθρώπους η ζωή μου, όταν κανείς την κοιτά απ’ έξω, φαίνεται μοναχική. Στ’ αλήθεια είναι, από μια άποψη, γιατί πάντα υπάρχουν καταστάσεις κατά τις οποίες ακόμη και ο δυνατότερος άνθρωπος βρίσκεται σε αδυναμία (λ.χ. μια αρρώστια) και θέλεις να έχεις κάποιον να στηριχτείς επάνω του. Κυριολεκτικά. Να γύρεις το κεφάλι σου στον ώμο του και να του μιλήσεις. Από την άλλη, ξέρω ότι τα συναισθήματα που σου δίνει το άθλημα που έγινε τελικά το επάγγελμά μου, δεν μπορούν να μεταφερθούν ούτε να εξηγηθούν σε κανέναν. Ούτε η χαρά ούτε ο πόνος. Κι έχω συνηθίσει να τα περνάω όλα μόνη μου. Από τότε που ήμουν μικρή, είμαι πολύ ανεξάρτητη και η μοναξιά δεν με ενοχλεί. Στη δουλειά μου, περισσότερο με ξεκουράζει. Είμαι με ανθρώπους όλη τη μέρα, μερικές φορές υπάρχει τόση κίνηση και θόρυβος γύρω μου, που το μόνο που θέλω το βράδυ είναι να μείνω ήσυχη, μόνη με τον εαυτό μου.
Ίσως γι’ αυτό έμεινα μόνη. Δεν μπόρεσα να βρω την ενέργεια να ξεφύγω από τη ρουτίνα μου, να επιτρέψω σε κάποιον άλλον να μου τη διαταράξει. Είναι η άνεσή μου, η δική μου άνεση, που μου ταιριάζει. Αισθάνομαι ήρεμη. Για τους άνδρες, πάντα έλεγα: "Δύο ώρες και μετά σπίτι".
Είμαι δυναμική και δεν ανέχομαι πολλά-πολλά. Ο γαμπρός μου λέει ότι δεν πρέπει να ξεκινώ σχέσεις γιατί είμαι ατρόμητη. Θα πρέπει να προσποιούμαι ότι δεν ξέρω τί είναι το κατσαβίδι.
Έχει δίκιο. Δυστυχώς ξέρω τί είναι το κατσαβίδι, ακόμη και πώς να το χρησιμοποιώ, όπως κάθε άλλο εργαλείο. Από την άλλη, είμαι γενικώς επιδέξια, ίσως μόνο τα μαλλιά μου δεν έμαθα ποτέ να φτιάχνω μόνη μου, διαφορετικά μπορώ να χειριστώ όλες τις δουλειές του σπιτιού. Μέχρι και να πλέκω ξέρω. Αλλά προτιμώ να μαγειρεύω. Είναι το πάθος μου. Ο κ. Blazek, ο τωρινός μου συνάδελφος στην USK, είναι έτσι κι αυτός, και πάντοτε μιλάμε στο γραφείο για το φαγητό. Μετά τις πρωινές προπονήσεις πηγαίνω στην κουζίνα και αρχίζω τη δουλειά. Χωρίς ποδιά και βιβλία μαγειρικής· μπορώ να κάνω τα πάντα από μνήμης.
Έχω μόνο ένα πρόβλημα. Να αποφασίσω τί θέλω, γιατί μαγειρεύω μόνο για τον εαυτό μου.
Με δυο λόγια, ποτέ δεν συνάντησα κάποιον που να θέλει να προσαρμόσει τη ζωή του στη δική μου. Κι έτσι μπόρεσα να απορροφήσω όλες τις αλλαγές στο περιβάλλον που μου επιφύλαξε η προπονητική μου καριέρα.
Σε μια ραδιοφωνική εκπομπή στη Σλοβακία, ο φιλοξενούμενος μπορεί να διαλέξει ένα τραγούδι που τον χαρακτηρίζει. Επέλεξα την Édith Piaf και το "Non, je ne regrette rien". Δεν μετανιώνω για τίποτα. Ποτέ δεν πίστεψα ότι η ζωή μου θα έπρεπε να πάρει μια διαφορετική κατεύθυνση, ότι θα έπρεπε να γίνει κάτι διαφορετικά.
Και πάλι, μη νομίσει κανείς ότι περιφέρομαι όλα αυτά τα χρόνια χωρίς κανένα συναισθηματικό δέσιμο. Ο γιος της αδελφής μου είναι σαν δικός μου. Από τότε που μετακόμισα στη Μπρατισλάβα περνάμε μαζί πολύ χρόνο τα καλοκαίρια. Και πρόσφατα, παρόλο που εργάζεται στο Ίνσμπρουκ και ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο, με συνόδεψε στην Κίνα για την εισαγωγή μου στο Hall of Fame της FIBA.
Το μόνο που με φοβίζει λιγάκι είναι τί θα γίνει όταν γεράσω πολύ. Ήδη αισθάνομαι την ηλικία μου και αυτό δεν θα σταματήσει.
Αλλά τότε είναι που θυμάμαι τη μητέρα μου που πέθανε στα 99 της μετά από μια βδομάδα παραμονής στο νοσοκομείο· μέχρι τότε ήταν υγιής. Έφυγε δυνατή· τον άξιζε έναν τέτοιο αξιοπρεπή θάνατο. Πιστεύω ότι το ίδιο θα γίνει και με μένα. Παρεμπιπτόντως, η μητέρα μου ήταν πάντοτε η μεγαλύτερη θαυμάστριά μου. Ποτέ δεν μου άσκησε κριτική. Ο πατέρας μου πέθανε στα 85 του, αλλά δεν με είδε ποτέ να προπονώ· και όταν έπαιζα ακόμη παρακολούθησε παιχνίδι μου πάνω-κάτω τρεις φορές. Η μητέρα μου όμως ήταν περήφανη για μένα και με έβλεπε όσο περισσότερο μπορούσε. Όταν βγαίναμε μαζί, μπορούσε να καταλάβει ποιοι άνθρωποι με γνώριζαν.
Γι’ αυτό της έστειλα ένα φιλί στον ουρανό κατά τη διάρκεια της τελετής για την εισαγωγή μου στο Hall of Fame.
Ιανουάριος 2020
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου